Over Weerklank

Geschatte leestijd: ca 4 minuten

Het woord ‘weerklank’ wordt tegenwoordig niet zo veel meer gebruikt en maakt een gerede kans om in de rubriek van vergeten woorden terecht te komen.  In het woordenboek staat bij weerklank: ‘instemming vinden’ en als tweede betekenis ‘echo’. Breder dan het gebruik van het woord weerklank is de betekenis van het begrip weerklank. Juist voor deze voortrazende tijd kan het begrip ‘weerklank’ van waarde zijn. Dit omdat er in toenemende mate een onsmakelijke brei ontstaat van feiten, fabels en meningen. Die brei ontstaat niet vanzelf, maar wordt stiekem bereid en aan ons in hapklare brokken voorgeschoteld door belanghebbenden. Leuk opgemaakt en aantrekkelijk geprijsd, dat dan weer wel. Kunnen we ons hiertegen wapenen en wat heeft dit met ‘weerklank’ te maken?

Deze vragen zijn van alle tijden. De stoïcijn Epicurus, die leefde 300 jaar v. Chr., schreef het al: ‘Je lijdt niet onder de omstandigheden, maar onder de gedachten die je erover hebt.’ Anders gezegd: het zijn niet de feiten die ons troebleren, maar de meningen die we hebben over deze feiten. Dit onderscheid tussen feiten, fabels en meningen is tegenwoordig erg moeilijk te maken door het overstelpende aanbod van gegevens dat ons opgedrongen wordt door marketeers via de sociale media. Veelal in pittige soundbytes met een vleugje humor vaak overgoten met een giftige commerciële mix die ons wil laten geloven dat we gelukkig worden door het kopen van hun producten. Hoe meer hoe beter. Want we moeten blijven verlangen, verlangen naar meer en vooral sneller.

Kun je dit alles stoïcijns langs je laten afglijden? Het woord ‘stoïcijns’ staat in onze taal voor onbewogen; de stoïcijnse filosofen staan er dan ook om bekend dat ze pleitten voor een onbewogen leven, door het vermijden van al te heftige emoties. Zo pleitte Epicurus, een filosoof van het genot, uiteindelijk voor kalmte en soberheid, omdat na wijn de kater komt. Het klinkt misschien saai, maar het ouderwetse adagium van rust, reinheid en regelmaat is nog steeds de stoïcijnse succesfactor om lekkerder in je vel te zitten. Het is vooral de rust die tegenwoordig belangrijk is om niet direct overal op te reageren, om er zogezegd eerst maar eens een nachtje over te slapen.

Wat heeft dit alles met weerklank te maken? Dan zullen we de spa wat dieper moeten steken en eens naar de tegenstelling van ‘weerklank’ kijken: de ‘verstomming’. De Duitse socioloog Hartmut Rosa (1965 -) onderzoekt in zijn werk de oorzaken voor vervreemding en verstomming van onze maatschappij. Zijn zoektocht voert langs een analyse van de ontwikkeling van de moderniteit en hoe deze naast veel positieve effecten ook geleid heeft tot voortdurende versnelling; alles moet steeds sneller, beter, slimmer en groter. In die beweging raken we onszelf en de wereld om ons heen kwijt. Het woord weerklank is een letterlijke vertaling uit het Latijn van re-sonantie, ‘re’ is opnieuw en ‘sonare’ is klinken. En nu we toch op deze weg bezig zijn wordt meteen duidelijk wat dat met ons als persoon te maken heeft. Ook het woord ‘persoon’ is afkomstig uit het Latijn: ‘per-sonare’ is ‘er doorheen klinken’. Daarmee wordt bedoeld dat onze geest, door het lichaam als werktuig heen, gedachten en gevoelens met woorden in de buitenwereld tot klinken brengt.

Het is de genoemde socioloog Rosa die ‘weerklank’ als maatschappelijk verschijnsel gemunt heeft. Hij noemt het ‘resonantie’, maar dan in de volle betekenis van het woord. Die resonantie vinden we bijvoorbeeld in kunst en muziek, maar ook in werk, de natuur of het gezin. Dan gaat het volgens hem om “een relatie waarin mens en wereld luisterend en antwoordend tegenover elkaar staan.” Hierdoor kunnen aanzetten ontstaan die aan beide zijden tot een verandering leiden.

Dit kunnen we natuurlijk niet in ons eentje, daar hebben we ook anderen bij nodig, in het bijzonder gelijkgestemden. Als dat er genoeg zijn, dan kan er iets wonderlijks gebeuren: dan trekken we bijvoorbeeld allemaal een oranje shirt aan en dansen we door de straten van Berlijn. Dan ontstaat er een legioen oranje-fans die op muziek van de Snollebollekes van links naar rechts springend door de straten hossen. Dit is maar een voorbeeld. Het kan op allerlei manieren en onderwerpen gaan. Van vergroenen tot vliegschaamte. Resonantie ontstaat als er voldoende mensen meedoen. Resonantie is niet afdwingbaar, maar als het komt, is het overweldigend. Uiteindelijk kan door resonantie zelfs een brug instorten zoals de Tacomabrug. Op 7 november 1940 om ongeveer 11 uur is de Tacomabrug ingestort door trillingen, veroorzaakt door de wind. De brug bevond zich vlak bij de stad Tacoma in de staat Washington en was nog maar vier maanden opengesteld voor het verkeer.

Deze column verscheen eerder in het Weekblad van Diever.