Over Veerkracht

Geschatte leestijd: ca 4 minuten

Eind verledenjaar, december 2024, is er een publicatie verschenen van de Rijksoverheid met de titel ‘Weerbaarheidsopgave’. Deze publicatie gaat over het versterken van weerbaarheid in het licht van militaire en hybride dreigingen. Lang niet iedereen neemt deze opgave serieus, sterker nog er wordt in de media nogal lacherig over gedaan: ‘heb jij werkelijk flessen water in de kelder staan of hoeveel pakken bruine bonensoep heb jij staan of heb jij al extra contant geld in huis’? Kortom de boodschap van de militairen om iets aan onze maatschappelijke weerbaarheid te gaan doen is voor een groot deel in de lucht blijven hangen. De dreiging van hybride aanvallen, zoals cyberoperaties, spionage en sabotage lijkt ver weg; we kennen dat enkel uit spannende tv-series en films. We consumeren dat als entertainment, als tijdverdrijf. Zelfs de ellende van de oorlog in Oekraïne of Gaza grijpt ons weliswaar aan, breekt ons hart, maar zet ons niet aan ons gedrag te veranderen. We kunnen het ons gewoon niet voorstellen dat ook onze maatschappij zo bedreigd wordt; dat de schokken van crises, zoals grootschalige overstromingen, een pandemie of langdurige uitval van vitale processen, ons kunnen raken.

‘We moeten daarom onze weerbaarheid verhogen’, is de boodschap van de Rijksoverheid. Met een weerbare maatschappij beschermen we onze veiligheid, vrijheid, welvaart en waarden. Weerbaarheid helpt om een conflict te voorkomen én om beter voorbereid te zijn als het onverhoopt toch misgaat. Zodat we als samenleving weerstand kunnen bieden en veerkracht kunnen tonen. Hier staan twee woorden in één zin: ‘weerstand’ en ‘veerkracht’, die dicht bij elkaar liggen en toch heel verschillend zijn. Weerstand komt over twee sporen: maatschappelijke weerbaarheid en militaire paraatheid. Twee begrippen die voor de meesten van ons in het dagelijks bestaan niet bewust ervaren worden.

Veerkracht daarentegen komt veel dichterbij, we kennen dat immers uit het dagelijks leven. Dan gaat het over het omgaan met tegenslagen, groot en klein. Van het missen van een bus, het einde van je verkering tot aan de diefstal van je fiets. Of nog veel groter, het slecht-nieuws-gesprek met de dokter, het verkeersongeval met fatale afloop voor een dierbare. In al deze gevallen heeft het geen zin om van weerbaarheid te spreken, want waartegen en hoe moet je je dan verweren?

Veerkracht is het ‘opkrabbelen’ uit een kwetsbare situatie of ‘zich staande houden’ in een penibele positie. Kun je veerkracht verwerven of is dit een aangeboren eigenschap? Uit recent onderzoek blijkt dat de vitale elementen van welzijnswerk om deze veerkracht te vergroten uiteenlopend zijn en slechts in samenhang succesvol kunnen zijn. Deze elementen komen uit drie hoeken, vanuit:

• de eigen kracht van de inwoners zelf;
• een helpende hand van naasten, vrijwilligers, professionals, buurtinitiatieven, en
• instanties en instituties die willen meewerken.

Het goede nieuws is dat een veerkrachtige samenleving ook een weerbare samenleving is. Veerkrachtigheid is een belevingswaarde en een gevoelswaarde; in de breedste zin van het woord een positieve reactie op tegenspoed. Interessant is de idee dat Veerkracht een proces is en dat Veerkrachtigheid de uitkomst van dat proces is, als waarde, misschien ook wel als deugd.

Dit betekent dat veerkrachtigheid ook kan afnemen door dezelfde elementen die de veerkracht deden toenemen: bijvoorbeeld aantasting van de fysieke buurt zelf: rommel in publieke ruimtes, huisvuil naast de containers, vernieling, graffiti, hondenpoep. Vooral dat laatste in combinatie met het uitvallen van de openbare verlichting; daar wordt men niet vrolijk van. Deze uitval van de openbare verlichting is al vaak tevergeefs bij de gemeente gemeld.

Zo blijkt dat weerbaarheid en veerkracht meer te maken heeft met het vertrouwen in de lokale overheid dan met de geopolitieke situatie, want veerkracht heeft juist betekenis in de context van een gemeenschap. Een veerkrachtige samenleving is goed voorbereid op uitdagingen, bedreigingen en schokken die voortkomen uit snel veranderende maatschappelijke omstandigheden. Eigenlijk is hier het woord ‘robuust’ meer op zijn plaats. Een robuuste samenleving, klinkt stevig, hè? Die kan tegen een stootje.

’t Is dus de moeite waard om hier meer aandacht aan te besteden.

Deze column verscheen eerder in het Weekblad van Diever.