Geschatte leestijd: ca 3 minuten
Evenals het populisme leek ook het fascisme na de Eerste Wereldoorlog volkomen onverwacht uit de lucht te komen vallen, maar dat was niet zo; het had een lange ontstaansgeschiedenis. Politieke stabiliteit werd ingeruild voor onzekerheid, burgeroorlog en revolutie. Een belangrijke voedingsbodem voor de opkomst van het populisme en het fascisme lag in de maatschappelijke en wetenschappelijke innovaties. Deze innovaties vergroten bij menigeen het gevoel van onzekerheid. Vandaag de dag kan men slechts gissen naar het overweldigend gevoel van onzekerheid dat wordt veroorzaakt. Dit is het gevolg van de stortvloed van moderne ontwikkelingen, stagnerende energie zekerheid, de ultrasnelle opmars van AI-toepassingen, teloorgang van culturele waarden en sociale infrastructuur. Om deze ontwikkeling wat te duiden kunnen we kijken waar de wortels liggen.
I
n het antieke Rome was een roedenbundel rond een bijl het symbool van het gezag van de hogere magistraten. De houten roeden, gewoonlijk berken- of iepenhout, werden bij elkaar gehouden door een roodlederen riem. De bijl in het midden van deze bundel symboliseerde de ‘macht om te doden’ en de riemen stonden symbool ‘macht om te straffen’. Deze symboliek is oorspronkelijk veel ouder en stamt van de Etrusken die 7 eeuwen eerder leefden en gezien worden als de voorlopers van de Romeinse beschaving. De twaalf roeden stonden symbool voor de soevereiniteit van twaalf steden die verbonden werden in één soeverein Rijk.
In de eerste helft van de vorige eeuw was het Mussolini die dit symbool opnieuw gebruikte voor zijn groepering van knokploegen en veteranen die invulling gaven aan de behoefte aan orde en tucht. ‘Indien mogelijk met liefde, indien nodig met geweld’, aldus Mussolini. In die tijd ontstond de term ‘fascisten’. Fascistische dictaturen kennen vaak een zeer ver doorgedreven vorm van populisme. Het is voor fascistische leiders niet alleen voldoende dat een volk gehoorzaamt, het moet zich ook nog eens voor honderd procent inzetten voor de goede zaak.
Er zijn ook hier in onze buurt mensen die denken dat ze zich in een lastige positie bevinden en dat hen onrecht wordt aangedaan door ‘progressievelingen’. Het maakt hen niet uit of dat het ‘import’ is of bezorgde inwoners zijn die hier al generaties wonen; het gaat er om dat men zich over en weer bedreigd voelt. Dan is de neiging groot om je in je eigen kringetje terug te trekken en je zo sterker te voelen, zeker als je denkt niet gehoord of gezien te worden.
De roeden die verbonden worden door de roodlerenband staan voor de soevereiniteit van individuen in de gemeenschap die verbonden worden tot samenleving. Dat betekent dat er naar twee kanten toe verplichtingen bestaan:
- van de samenleving en de overheid naar de mens om te horen, te zien en te beschermen;
- van de mens naar de samenleving om mee te doen en dreiging, geweld en vernieling achterwege te laten.
Ook de Nederlandse Leeuw, het symbool dat op elk oranje voetbalshirt, op elk militair uniform onze verbondenheid uitstraalt, heeft behalve het zwaard ook een bundel pijlen bij zich. Een teken van macht èn verbondenheid.
Jan H. Fondse
Deze column verscheen eerder in het Weekblad van Diever.