Geschatte leestijd: ca 6 minuten
Kunnen we nog over gemoedsrust spreken in deze hectische tijden? Dagelijks worden we in de media overspoeld met narigheid uit ons eigen land of van ver weg. Het dagelijks nieuws wordt steevast gelardeerd met harde woorden als terreur, tuig, misbruik, fraude, corruptie en afpersing. Daarbovenop horen we nog berichten over mensen, hier vlakbij, die het vertrouwen in de instituties verloren hebben. Die hadden altijd vertrouwen in de instituties, betaalden trouw belastingen en vulden elk formulier keurig in. Totdat bleek dat je zomaar gemangeld kan worden door de instituties van de verzorgingsstaat, gediscrimineerd door de belastingdienst en in de steek gelaten door de overheid. Dan heb ik het nog niet eens over de zorgelijke toestand in de wereld, de oorlogen, de klimaatcrises en de oplopende berg afval die we produceren.
We zijn nu aan de laatste maand van het jaar begonnen: het is weer december. Het is de maand van Sinterklaas, Advent, Kerstmis en Oudjaar. Het is de maand van de donkere dagen, we doen de kerstverlichting weer aan, en doen de gordijnen vroeg dicht. Maar kunnen we de ellende in de wereld wel buitensluiten? Of sluiten we onszelf op? Van de rampen ver weg kunnen we ons afwenden door op de tv alleen maar zoetgevooisde kerstfilms aan te zetten. Als een soort verdoving, nu maar even niks. Maar hoe ga je om met het leed dichtbij, als je zusje zich elke avond in slaapt huilt omdat ze op school gepest wordt, als de kanker bij je lief toch weer is teruggekeerd, als je uiteindelijk toch maar besluit uit elkaar te gaan, alz…, als…, als….?
Hoe kunnen we dan nog over gemoedsrust, genot en van geluk spreken? Of zin? Wat gaan we elkaar straks met nieuwjaar wensen? Wat is dan een gelukkig nieuwjaar?
Al deze vragen zijn niet nieuw; het zijn vragen van alle tijden en van alle mensen, het ene jaar wat meer, het andere jaar wat minder. Er bestaat geen objectief goed of slecht. Dit heeft ermee te maken dat ieder persoon een individu is en ieders waarneming van een situatie dus ook anders is. Dit betekent dat jij een bepaalde situatie op een andere manier beziet dan iemand anders en hier dus ook andere conclusies uit trekt. Dit betekent dat die bepaalde waarneming, gebeurtenis of situatie dus niet per se goed of slecht is, maar dat dit afhangt van jouw perceptie ervan. Ook kun je jezelf leren om die bepaalde situatie op een andere manier te gaan zien. Dat is wel lekker makkelijk gezegd… Hoe dan?
Door stoïcijns al je emoties onbewogen en kil weg te drukken, alles technisch weg te rederneren? Dat is een denkfout omdat zo stoïcijns verward wordt met stoïcisme. Bij het stoïcisme is het namelijk niet de bedoeling om alle emoties te onderdrukken. Het is juist de bedoeling om emoties te herkennen en hier mee om te leren gaan. Je kunt jezelf beter leren kennen door, onder andere, je emoties te beheersen. Dat leerde Zeno al in 300 v.Chr. Hij gaf les bij de Stoa, dat wordt vertaald als ‘de zuilengang’ en hier ontstond het stoïcisme. Deze filosofie heeft zich vanaf Zeno over de hele wereld verspreid, verder ontwikkeld en wordt nog steeds door veel verschillende mensen omarmd.
Weten we tegenwoordig we wel beter dan deze antieke Grieken? We zijn tenslotte meer dan tweeduizend jaar verder en we hebben nu toch ons technisch vernuft? Alles is toch een gevolg van een bewezen oorzaak? Maar dat is wel heel kort door de bocht. Hier gaat het nu meer over de wijsheid om het onderscheid tussen wat in onze macht ligt en wat niet: rijkdom, gezondheid, politieke macht en de mening van anderen. Of is dit ook te kort door de bocht? Onder alle omstandigheden moeten we in het oog houden, dat we de buitenwereld niet kunnen beïnvloeden, wel onze houding hiertegenover. Deze kunnen wij wel beheersen. De wereld daarentegen grotendeels niet; we moeten onze gemoedsrust daar dan ook niet door laten verstoren en tegenslag met gelatenheid onder ogen zien. Verder benadrukt Zeno dat theoretisch weten niet voldoende is, veel belangrijker is het oefenen en praktiseren in het leven van alledag. Met woede over de feiten, verander je de feiten niet. Wat dan wel?
In de Stoa kon je door oefening leren jezelf een bepaalde mentale houding eigen te maken. Je kunt er bijvoorbeeld de tijd voor nemen om elke avond afgelopen de dag door te nemen: waar heb ik gefaald? Wat heb ik verzuimd wat ik wel had moeten doen? Maar ook: geniet van je plezier en prijs je zelf voor het goede! Van al die grote, schier onoplosbare, problemen; heb ik daarin een klein beetje bijgedragen om ze te verminderen, of in elk geval niet groter gemaakt?
Daarnaast oefende men in de Stoa te denken aan de tijdelijkheid van alles. Niet alleen van je eigen dood maar bijvoorbeeld ook van zoiets als je bierglas: als het valt is het kapot. Weg. Dat is dan niet anders. Dat moet je echter daarom niet laten weerhouden om je ergens of aan iemand te hechten. Nee, het helpt je om in te zien hoe broos en bijzonder het houden van iemand is. Je moet je daarvan bewust zijn, want het kan zomaar ineens afgelopen zijn. En dat betekent zo goed mogelijk leven, zolang het kan. Daarbij mag je ook je emoties onder ogen zien. Je kunt onderzoeken hoe je daarmee het beste omgaat. Boosheid heeft geen zin, omdat je geen recht hebt op samen oud worden, ook al wil je dat wel.
Zo zijn er nogal wat oefeningen die in de Stoa onderwezen werden. Er zijn vandaag de dag veel zegswijzen overgebleven van deze oefeningen. Zoals, ‘alles wat een mens moet verdragen omdat de wereld nu zo eenmaal in elkaar zit kun je het beste moedig accepteren’. Ook is het belangrijk te weten dat veel van de angsten die je lastigvallen overbodig zijn. Het zijn creaties van je eigen fantasie en daarom kun je je van hen ontdoen door je gedachten te verleggen naar plezierige herinneringen. Graaf zo in je binnenste, daar is de bron van het goede, die kan steeds weer opborrelen als je er naar graaft.
Zo geeft de stoïcijn elke dag zijn plaats, alsof het de hekkensluiter is die het leven voltooit en afrondt. Niet als noodlot want een nieuwe dag brengt weer nieuwe kansen. En het nieuwe jaar? Daarvoor hebben we elkaar veel te wensen zoals geluk, voorspoed en vooral een gerust gemoed.
Jan H. Fondse
Deze column verscheen eerder in het Weekblad van Diever.
Thank You For Your Vote!
Sorry You have Already Voted!