Over Kwetsbaarheid

Geschatte leestijd: ca 7 minuten

Is kwetsbaarheid het tegengestelde van weerbaarheid? Of lijkt dat maar zo? Er is om te beginnen een grootverschil tussen kwetsbaar zijn en je kwetsbaar durven opstellen. Bij de eerste groep kunnen we denken aan mensen met een kwetsbare gezondheid die afhankelijk geworden zijn van de zorg van anderen, aan de mensen die kwetsbaar gemaakt zijn door de niet aflatende jacht op van fraude verdachten door de belastingdienst, door de Groningse gedupeerden van gaswinning, en, en, en… Zo kunnen we nog wel een tijdje doorgaan, want er zijn genoeg mensen die buiten hun schuld in de (financiële) problemen zijn geraakt. Veel van deze mensen zijn in de steek gelaten door de overheid en de samenleving. De politiek heeft voor hen de gang naar de rechter nagenoeg onmogelijk gemaakt, sterker nog, het is mogelijk dat deze groep mensen met de wet in de hand kapot gemaakt wordt. Onder andere door de incasso-industrie. Aan de ene kant hebben we met elkaar op school en thuis in de opvoeding een verhoogd gevoel voor sensitiviteit en compassie meegekregen, aan de andere kant kunnen we daar praktisch niks mee in de confrontatie met rigide bureaucratie van overheidsinstanties en grote concerns.

Anders dan mensen die kwetsbaar zijn, is er de groep die zich kwetsbaar durft op te stellen. Dat is geen zwakte, maar een kracht ook al voelen die mensen dat zelf niet zo. Het is geen overmaatse zelfverzekerdheid die neigt naar arrogantie, maar eerder een vanzelfsprekendheid die voortkomt uit een levenshouding van leven en laten leven. In dat geval is er ook ruimte om het niet altijd met elkaar eens te zijn. Dat betekent ook dat er gekeken wordt naar de nuance terwijl tegelijkertijd het grotere plaatje gezien wordt.

Want ook als we het niet met elkaar eens zijn, zullen we toch een vorm moeten zoeken om met elkaar om te gaan. Er zijn grofweg drie vormen van omgaan met elkaar en onze omgeving. In de eerste vorm gaat het over uitbuiting en vernedering. Hier wordt de één (of ene groep) tot slachtoffer gemaakt van de ander(e). We kunnen dit duiden als parasiteren. Bij de tweede vorm gaat het over de doorlopende strijd van de één tegen de ander; ik zou haast zeggen tot de dood erop volgt. Dit is het model van marktwerking en van moordende concurrentie. Dit neoliberale model beheerst niet alleen marktpartijen die winstgevendheid als doel hebben, maar ook de overheden blazen hierin een stevig potje mee. Zowel bij het parasiteren als concurrentie gaat het over macht en is het verlies van de één de winst van de ander. Het is des te pijnlijker als je ziet dat het slachtoffer willens en wetens kapot gemaakt wordt. Als er dan iemand opstaat, zoals prinses Laurentien, wordt er aan die machtsongelijkheid geknabbeld en zaniken ambtenaren direct over ‘grensoverschrijdend’ gedrag.

Er is nog een laatste vorm van omgaan met verschillen: het benutten van die verschillen zodanig dat beiden er baat bij hebben: de ‘symbiose’. Die baten kunnen niet op een goudschaaltje worden afgewogen, want de ene keer ligt het zus en de andere keer zo. Het gaat erom dat je elkaar wat gunt. We noemen dit een win-win situatie en is vaak een ideale situatie.

Het denken over omgangsvormen is bij uitstek een noodzaak in een samenleving waarin breuklijnen zichtbaar zijn geworden tussen mensen onderling en tussen mensen en de omgeving. Zoals zo vaak moet ook hier de nuance in het oog gehouden worden, want samenleven in een complexe zaak. Een samenleving wordt gevormd door zichtbare en onzichtbare dwarsverbanden die al generaties lang bestaan. Daar hebben we mee leren leven, daar gaat het immers om in een samenleving: leven en laten leven. Maar er zijn grenzen, grenzen die niet overschreden mogen worden. Vandaag wordt er nogal makkelijk gesproken van grensoverschrijdend gedrag. Dan doe je aangifte en zadel het hele rechtssysteem en de (uitvoerende) handhavers op met problemen die makkelijk door de samenleving zelf kunnen worden opgelost. Daar moet ook ruimte voor zijn en daar moet bovenal bereidheid zijn om leren.

Dit klinkt allemaal misschien wat wazig en zweverig. Laat ik het daarom concreet maken en eens kijken naar die nachtelijke matpartij van verleden maand. Dat ging tussen de jongens van de AMV in Berkenheuvel en lokale jongens. Op het eerste gezicht zou je zeggen dat de jongens van de AMV de kwetsbare groep is. Maar laten we eens wat beter kijken naar wat er gebeurde. De jongens van de AMV komen vaak in het dorp, soms lopend, soms fietsend en een enkeling komt op een fatbike. Dan wordt het rondhangen bij de Plus; de verveling straalt er af. Het zijn pubers, dus regels zijn er om overtreden en getest te worden: zittend op de leuning van de banken de voeten op de zitting. Zoekend naar de grens van het toelaatbare, dat is de leeftijd zullen we maar zeggen. De   ergernis is vooral het negeren van alle verkeersregels. Dat is zelfs gevaarlijk. Fietsen aan de verkeerde kant van de weg, geen hand uitsteken bij afslaan en bovenal over de stoep fietsen. Met de fatbike zo hard mogelijk over de stoep rijden, links, is niet alleen ergerlijk maar ook gevaarlijk. Waar moet een oudere met rollator of een moeder met kinderen plus een kinderwagen heen? De weg op? Daar wordt stevig doorgereden en de weg is tamelijk smal zodat het verkeer vlak langs de stoeprand rijdt. ‘Ja, en? Dat kan toch makkelijk?’ Take it easy, oftewel: niet zo moeilijk doen!

Het is gemakkelijk voor te stellen dat hier in het dorp thuis over gesproken wordt en ik hoef niet te gissen naar de toon van die gesprekken. Dat krijgen de jongens hier natuurlijk van thuis mee. En zoals dat jongens eigen is, dat lossen we wel even op. Fietsen werden afgepakt, tegen de gevel gesmeten en de AMV-ers werd geadviseerd op te rotten. Gelukkig was er iemand uit het dorp die riep dat het zo wel genoeg was. Het liep tenslotte al tegen middernacht.

Maar we hadden het over de bereidheid om te leren. Nou, afgelopen zondagmiddag kom ik weer die fatbike op de stoep tegen. Ik ben geen racist, maar de huidskleur van de fatbiker verraadde hem. Niks geleerd dus van die matpartij. Daarom ben ik op mijn fietsje gestapt en eens wezen vragen bij Berkenheuvel. Wat schetst mijn verbazing, ik werd op de parkeerplaats te woord gestaan door twee medewerkers van het COA in het bijzijn van een beveiliger. In eerste instantie wisten zij niets van een matpartij in het dorp, maar het zou kunnen dat het in hun vakantie gebeurd was. Ze zouden het uitzoeken, bespreken ‘want we hebben vanmiddag toch overleg’ en, zoals dat heet: ‘u hoort van ons’. Komt allemaal goed, want wij hebben een gedragswetenschapper. Die zal hopelijk wel weten wat de juiste omgangsvorm is: parasiteren, concurreren of symbiose zoeken.

Ik heb mij aan de mensen van het COA bekend gemaakt en verteld dat ik met een column hierover (deze dus) bezig ben en dat ik die op vrijdag 30 augustus zal inleveren. Overigens hebben deze mensen bij het COA ooit ergens wel eens een exemplaar van het Weekblad van Diever zien liggen.

Gelukkig heb ik per mail nog een aardige reactie ontvangen van het COA: zij zijn kennelijk niet als voogd aansprakelijk voor het gedrag van die pupillen. De voogdij over de jongens in Berkenheuvel is namelijk uitbesteed aan een groot bedrijf in Utrecht. Een typisch neoliberaal verhaal dus, compleet met een kastje en een muur. Interessant is de vraag waarom de Duitse theoloog Friedrich Schleiermacher zo’n soort gedoe al rond 1800 belangrijk vond. Hij was een collega-hoogleraar van Hegel.

Deze column verscheen eerder in het Weekblad van Diever.