Geschatte leestijd: ca 4 minuten
Hier in Diever, waar het Nedersaksisch niet alleen bekend is, maar ook nog dagelijks wordt gebruikt, zijn veel woorden bewaard gebleven zoals die al voorkwamen in het oorspronkelijk Nederlands. De meeste van deze woorden waren ooit wijdverbreid in de taal van onze voorouders, of dit nu het Middelnederlands, het Oudnederlands of het Oudgermaans was. Ze zijn nu ‘verstoft’, weggedrukt door Engels/Amerikaanse kreten, ofwel aangepast naar huidig taalgebruik. Sommige van deze oorspronkelijke woorden zijn nog wel bekend in het Nedersaksisch taalgebied en vele hebben hun weerga nog in de zustertalen en dialecten, maar verreweg de meeste worden niet meer gebruikt of gekend. Zo schreef Dirck Volckertszoon Coornhert in 1590 een hoofdstuk over de onnozelaar: ‘Vande Onvvetenheydt die in den Menschen is ende blyft door waenwijsheyt’. Hij noemde onnozelheid dus ‘waanwijsheid’. Voor Coornhert was het van cruciaal belang dat kennis beschikbaar was voor iedereen, gestudeerd of ongestudeerd, geleerde of leek. Daarom schreef hij in de volkstaal, want kennis was van iedereen. Ook Joost van Vondel is in die tijd belangrijk geweest voor de ontwikkeling van de Nederlandse taal en de woorden die we nog steeds gebruiken. Sommigen beweren zelfs dat het Nederlands uit het Nedersaksisch is ontstaan.
Hier in de regio van het huidige Nedersaksische taalgebied, dat ten oosten van de IJssel en ten zuiden van Friesland ligt, zijn al die oorspronkelijke betekenissen nog bekend. Het zijn niet alleen de woorden, maar er is hier ook een bepaalde omgangscultuur. Daarin hoort de ‘botticheyt’ van de Hollander en de onstuimigheid van Fries niet thuis. Het Nedersaksisch is een taal die verbindt door de mentaliteit van het naoberschap en stoelt op een rijke geschiedenis en ervaring. Het uitgangspunt van deze omgangscultuur is totaal anders dan wat in de harde vroegkapitalistische samenleving in de Nederlanden gewoon was. Zo moet een ondernemer de winsten die hij maakt voor zichzelf alleen gebruiken om een goed en eenvoudig leven te krijgen. De rest moet hij beschikbaar stellen voor zijn behoeftige medemens.
De betekenis van onnozelaar als waanwijze is verschoven. Met een onnozel wordt nu iemand met een gebrek aan intelligentie, wie niet goed kan denken en weinig snapt bedoeld. Of iets van weinig belang bijvoorbeeld: die ruzie ging om een onnozel voorval.
Zoals zo vaak, kun je een woord of uitdrukking beter vatten door naar het tegendeel te kijken. Hoewel je dan soms wel diep moet graven. Het tegendeel van on-nozel is dan nozel dat betekent schadelijk, hinderlijk, deerlijk of smartelijk. Noos of noze betekent schade, hinder, nadeel, smart, leed, pijn, verdriet of ellende. Als men zegt: ’Het was weer nozel deze avond op tv’, bedoelt men dat er weer niks aan was op tv.
We kennen het woord onnozel ook uit de Bijbel. Eeuwenlang werd op 28 december de dag van de ‘Onnozele Kinderen’ gevierd, ter herinnering aan de kindermoord op pasgeborenen op bevel van Koning Herodes. De moorden vonden plaatst uit angst dat er een nieuwe koning der Joden zou worden geboren. Daarop liet Koning Herodes alle kinderen in Bethlehem en omgeving jonger dan 2 jaar vermoorden.
Een Middeleeuwse lied: ‘’t Is vandaag Onnoozele kinderen dagh Geef de moerkens en de vaarkens wat. Geef wat, houd wat. Volgend jaar weer wat.’ In de namiddag trok de stoet zo zingend verder naar de Oude Kerk. Hier ontdeed de kinderbisschop zich van zijn kleurige mantel, mijter en staf. Vervolgens hield de echte pastoor een vermaning over de eerbied van kinderen aan ouders.
Nadat de protestanten in 1578 de macht hadden gegrepen, werd dit feest minder gebruikelijk. In het (katholieke) zuiden was het nog wel het geval. Maar het Onnozele Kinderfeest is tegenwoordig vooral verdrongen door feesten als Sinterklaas en Sint-Maarten.
Al met al is hier de betekenis van onnozel duidelijk als het tegengestelde van noze, dus onnozel is hier onschadelijk of onschuldig. En een onnozelaar? Misschien zouden we tegenwoordig zeggen een rare snoeshaan. Of in het moderne jargon van de jeugd van vandaag een ‘Wappie’. Een waanwijze.
Of een onnozel schaap dat niet beter weet…
Deze column verscheen eerder in het Weekblad van Diever.
Thank You For Your Vote!
Sorry You have Already Voted!