Geschatte leestijd: ca 4 minuten
‘Nooit in de geschiedenis zijn we zo vrij geweest en nooit hebben we ons zo machteloos gevoeld’. Dat vind ik een prachtige uitspraak van de Poolse filosoof Leszek Kolakowski. We hebben vandaag de dag sterk het idee vrij en autonoom te zijn. Het is een illusie. Vroeger zei men gewoon: zeur niet en zorg zelf voor je zingeving en je geluk. De één na de andere oververhitte goeroe roept hiertoe nog steeds op in goed betaalde op-pep-sessies. Ze spelen daardoor in op de behoefte aan een makkelijke oplossing in plaats van dat ze aanleren hoe het echt werkt. Mensen beseffen vaak niet dat het toepassen van trucs niet werkt, maar dat het gaat om kennis opdoen en dingen uitproberen.
Tegelijkertijd beseffen we dat dat eigenlijk niet kan. Zingeving is iets wat je met anderen doet en waar je samen iets aan beleeft. Vaak kun je daar ook van genieten, daar is niets mis mee. We beseffen te weinig dat zingeving iets is dat we samen doen, met anderen die zich autonoom inzetten voor een bepaald doel. Autonoom betekent dat je over een aantal zaken in je privéleven zelf kunt beslissen. Dat kunnen we steeds minder. Overal zijn er regeltjes voor, die uiteindelijk niet alleen ons handelen maar ook ons denken beperken. Een paar jaar terug stond op de boekenstand bij een jaarlijks congres voor werkers in de gezondheidszorg een handleiding met de titel ‘Richtlijnen om af te wijken van de richtlijnen‘. Misschien dat er dan toch grenzen zijn aan de ongebreidelde drang tot over-regulering. Als protocollen belangrijker zijn dan gezond verstand, werkt dat dan denk-luiheid in de hand, of is het een verschuilen achter ‘de regels’ zodat je altijd gedekt bent en geen gezeur achteraf krijgt ? Als je zegt: “De paarse krokodil (…)” , weten de meeste mensen wel wat je bedoelt en dat je hier diep ongelukkig van wordt.
In meer algemene zin vroeg de Britse denker Bertrand Russell zich ooit af hoe het toch komt dat vaak welvarende en gezonde mensen, zich zo verschrikkelijk ongelukkig voelen. Bij nadere beschouwing ontdekte hij dat er in hoofdzaak drie types van ongelukkige mensen zijn: de zondaar, de narcist en de megalomaan. De zondaar is degene die almaar denkt dat hij verkeerd leeft. Zijn beeld van hoe hij moet zijn, stemt niet overeen met hoe hij is. Dit conflict ervaart hij als falen en dat ontneemt hem elke vreugde over zijn bestaan. Bij de narcist is het omgekeerde het geval – hij is verliefd op zichzelf. Narcisme uit zich in een eindeloze behoefte aan bewondering. De megalomaan tenslotte wil niet gevierd zijn maar gevreesd. Hij kent geen schuldgevoel, hunkert niet naar bewondering, maar verlangt naar macht. Altijd maar meer macht; hij wil de ander niet overtuigen, maar wil gewoon gelijk hebben, niet krijgen.
De zondaar doet het nooit goed, de narcist krijgt nooit genoeg bewondering en de megalomaan is nooit machtig genoeg. Daarom blijft geluk voor hen onbereikbaar.
De fout van veel ongelukkige mensen is dat zij te veel met zichzelf bezig zijn. Ze zijn voortdurend op zichzelf gericht in plaats van op de ander, of groter, op de samenleving, op de wereld. Maar dan staat de volgende vraag alweer voor de deur: wanneer is dit toewijding en wanneer is dit een vlucht uit de werkelijkheid? Wat verdient onze toewijding of onze inzet? Hoe weet je dat overgave tot geluk, of het naarstig nastreven daarvan juist niet tot diep ongeluk zal leiden. Een hachelijke zaak dus. Kennelijk gaat het om de kunst van het in balans houden, zoals Aristoteles al zei. Hij beweert dat mensen tussen twee uitersten het juiste midden dienen te houden. Zo is moed het midden tussen de uitersten van lafheid en roekeloosheid. Wie te moedig is, is roekeloos, en wie te weinig moed bezit, is laf. Iemand is echt moedig, volgens Aristoteles, als diegene die een gulden middenweg vindt tussen deze twee extremen.
De zorg voor je zelf is tevens de zorg om een ander en de zorg om een ander is ook de zorg voor je zelf. Deze inclusiviteit en wederkerigheid is het cement van een samenleving. Het principe gaat verder dan gedeelde waarden en gemeenschappelijke belangen. De basisgedachte is dat samenleven vooral ook een deal is: het gaat om geven, ontvangen, teruggeven en zo verder.
Ergens in de hoek van bescheidenheid, betrokkenheid en het zoeken naar de balans ligt geluksgevoel. Dat is tegelijkertijd levenskunst: de ars vitae.
Het is vakantietijd en we hebben net de Fiets4Daagse afgesloten. Een mooie herinnering is het geluksgevoel om samen even na 30 km fietsen een broodje in Giethoorn te eten. En dan weer monter op de fiets stappen om nog 30 km naar Diever te fietsen. Wat een geluksgevoel.
Deze column verscheen eerder in het Weekblad van Diever.
Thank You For Your Vote!
Sorry You have Already Voted!