Over Tegenstellingen

Geschatte leestijd: ca 4 minuten

Vandaag de dag wordt met politieke tegenstellingen gesmeten en drukken een stempel op mensen, ideeën en partijen. Dan noemt men partijen links en/of extreem, radicaal en/of fascistisch, rechts en/of conservatief, gematigd en/of progressief, confessioneel en/of liberaal, sociaal en/of populistisch. Of natuurlijk elk andere combinatie die mogelijk is. Dat hangt er maar van af, want het gaat er om je van de andere partijen te onderscheiden. Hoe profileer je je eigen partij zo dat je er het meeste voordeel van hebt en je aanhang bij andere partijen wegtrekt. Dan worden het woordspelletjes en komt het taalgebruik steeds verder af te staan van de oorspronkelijke betekenis.

Het is sinds de Franse revolutie gebruikelijk in het parlement dat tegenstanders van politieke verandering partijen rechts en voorstanders links zitten. Typerend voor de dominante positie die de religie destijds innam in de Nederlandse samenleving, was dat de gezamenlijke confessionele (religieuze) partijen als rechts werden aangemerkt en de hele rest als links.  Maar dat is intussen wel veranderd! Bovendien is vandaag de dag het politieke landschap zo versplinterd dat het lijkt alsof men gewoon door elkaar zit. Kunnen we er tegenwoordig nog wel een touw aan vastknopen?

Laten we om te beginnen eens kijken naar de links-rechts tegenstelling van vandaag. Linkse partijen pleiten over het algemeen voor een gelijkere welvaartsverdeling en een grotere rol van de staat, terwijl rechtse partijen het belang van individuele verantwoordelijkheid en de vrije markt benadrukken. Wanneer stem je links, wanneer rechts? Dat hangt er maar van af waar je zelf staat, zo moeten we vaststellen. En vooral van het moment waarop je je uitspraken doet. Helemaal ingewikkeld werd het in de jaren negentig. Links (PvdA) werkte samen met rechts (VVD) en het inmiddels als niet meer zo links beschouwde D66. De confessionelen (CDA) belandden na een zware verkiezingsnederlaag in de oppositie en werden een middenpartij.

De eerste populistische partij die zich niet in een hokje links of rechts liet duwen was de Boerenpartij (1963). Zij omschreef zich als een christelijke partij en was een tegenstander van de verzorgingsstaat, omdat dit de persoonlijke verantwoordelijkheid van burgers zou verminderen. Uitgangspunt voor de Boerenpartij was dat de overheid zich zo min mogelijk met het sociaal-economisch leven moest bemoeien. Het werd een protest-partij en implodeerde door intern gedoe.

Ofschoon de liberalen in eerste instantie aan de linkerkant van het politieke spectrum stonden, zijn zij als gevolg van de invloed van het neoliberalisme aan de rechterzijde beland. Neoliberalisme is een liberale stroming waarin de nadruk ligt op maximale individuele vrijheid, waarbij de overheid wordt gezien als de schepper en handhaver van markten en concurrentie. Volgens deze visie heeft de overheid een beperkte rol en moet zij zich vooral richten op het faciliteren van economische groei en het creëren van een gunstig ondernemersklimaat. Een uitwas van het neoliberalisme is de populistische versie hiervan: de partij die opkwam voor de hardwerkende burger zoals ‘Henk en Ingrid’. Zoals zo vaak met een populistische beweging wordt gezocht naar een bedreiging, die gepresenteerd wordt als vernietigend voor onze cultuur: de strijd tegen islamisering is geboren. Het doet er niet toe wat je anderen aandoet, als wij het maar goed hebben. Dan komen we in het bizarre taalgebruik terecht van: ‘Vluchtelingen, m’n hoela het zijn allemaal profiteurs; kijk maar zij pikken onze huizen en banen in’. We noemen dit tegenwoordig extreem-rechts.

En hoe zit het dan op links, de kant van gelijkere welvaartsverdeling en een grotere rol van de staat? Je zou zeggen na de schandalen met toeslagen, falende marktwerking en gaswinning, de rol van de staat wel ter discussie staat. Maar het gaat links niet om een grótere rol van de staat, maar een ándere rol. Dan gaat het meer over het behoud van het milieu en de natuur. Ook zal de staat haar burgers moeten beschermen tegen risico’s en hen beter bijstaan als zij slachtoffer van een ramp zijn geworden.

Deze column verscheen eerder in het Weekblad van Diever.