Over Blootstellingen

Geschatte leestijd: ca 4 minuten

Na het mooie Hemelvaartsweekend lijkt nu toch de zomer rap naderbij te komen. Je heerlijk laten opwarmen door het zonnetje en meteen een fraai kleurtje opdoen. Het is ook de tijd dat er weer gewaarschuwd wordt tegen langdurige bloostelling aan zonlicht. Want éen van de bekende risicofactoren voor huidkanker is overmatige zonblootstelling, of eigenlijk uv-licht blootstelling: dus ook door zonnebankgebruik. Er wordt nog steeds gedacht dat het in Nederland niet zo’n vaart loopt met de risico’s van de zon. Daarom wordt er ter preventie gewaarschuwd, want huidkanker is de meest voorkomende kanker in Nederland. De één heeft eerder last van verbranding in de zon dan een ander. Dat hangt onder andere van je huidtype af en andere erfelijke factoren. De erfelijke eigenschappen van je lichaamscellen zitten in je chromosomen, een soort strengen van DNA. Daarmee liggen al je erfelijke eigenschappen vast.

Net zoals bij blootstelling aan zonlicht wordt onze gezondheid ook beïnvloed door allerlei soorten omgevingsfactoren waaraan we dagelijks worden blootgesteld. Hier kunnen we denken aan wat we eten, de lucht die we inademen, onze sociale interacties en levensstijlkeuzes zoals roken en sporten. Al deze factoren bij elkaar verklaren naar schatting zo ongeveer 70% van chronische ziekten. Aangezien de meeste aspecten van onze omgeving aanpasbaar zijn, biedt dit een enorm potentieel voor ziektepreventie. De som van alle externe factoren die gezondheid en ziekten beïnvloeden worden formeel omschreven als het exposoom.

Door in zorg en welzijn zowel het chromosoom als het exposoom in hun samenhang te betrekken in het begrijpen van de individuele gezondheid, kunnen we op een andere manier naar preventie in de gezondheidszorg gaan kijken. Dan kunnen de bredere gedrags- en sociale context waarin deze blootstellingen plaatsvinden, het exposoom, in hun samenhang worden aangepakt.

Sinds 2020 wordt er vanuit Europa 100 miljoen beschikbaar gesteld en 60 miljoen van onze nationale overheid voor voorlichting en preventie. Dit lijkt heel veel geld, maar als je weet dat het exposoom de grootste beïnvloeder van onze gezondheid is, moeten we dit in verhouding zien. Vooral omdat omgevingsfactoren voor zo’n 70 tot 80 % bepalen of iemand het risico loopt een sluipende ziekte als depressie, hartfalen of kanker te ontwikkelen.

Maar er zijn meer blootstellingen of liever gezegd verleidingen. Dan zie je dat die 160 miljoen maar een schijntje is in vergelijking met het budget dat in Nederland beschikbaar is voor reclame en marketing: ruim 6 miljard in 2023. Dat is een verhouding van bijna 40 op 1. En al die reclame gaat niet over gezondheid, maar over omzetvergroting van luxe producten en ultra-processed food die verantwoordelijk zijn voor gezondheidsproblemen, waaronder overgewicht, chronische ziekten en verstoringen van de darmbacteriën.

Waar kinderen en jongeren in armoede opgroeien komen meer lichamelijke en psychische klachten voor dan bij hun meer welvarende leeftijdgenoten. Ook hebben zij vaker overgewicht, voelen ze zich minder gelukkig, hebben ze vaker hechtingsproblemen met hun ouders en zijn ze negatiever over hun leven en toekomst. Ook mensen die leven met geldzorgen, schulden of armoede hebben vaker chronische stress, een ongezonde leefstijl of chronische ziekten zoals diabetes en hart- en vaatziekten.  Psychsociale problemen of opvoedproblemen komen daar vaker voor. Deze mensen zijn vaak minder gelukkig en minder goed in staat om beslissingen te nemen op lange termijn. Zo ver strekt de invloed van het exposoom.

Als we door preventie een paar procent kunnen besparen op de kosten van de gezondheidszorg, dan bespaart dat miljarden, want de totale gezondheidszorg kost zo’n slordige 300 miljard per jaar. Dan is een besparing van 5% door samenhangende preventie toch goed voor 15 miljard. Met deze cijfers moeten beleidsmakers toch iets méér kunnen betekenen voor onze gezondheid?

Deze column verscheen eerder in het Weekblad van Diever.